Nhiều cơ hội tham gia chuỗi cung ứng
Đề án đầu tư các tuyến metro là công cụ quan trọng để tái cấu trúc đô thị theo hướng thông minh TOD, phát triển mô hình đa trung tâm, phân bố dân cư và hoạt động kinh tế xã hội phù hợp. Hệ thống metro mang lại lợi ích vượt trội, với lượng vận chuyển cao gấp 6-10 lần xe buýt, 2-3 lần tàu điện mặt đất và 60-100 lần ô tô cá nhân, đồng thời là phương tiện xanh sạch nhờ sử dụng năng lượng điện. Tuy nhiên, việc xây dựng mạng lưới cho siêu đô thị như TP Hồ Chí Minh đòi hỏi vốn đầu tư khổng lồ về tài chính, công nghệ và quản lý.
Doanh nghiệp trong nước hoàn toàn có đủ điều kiện để tham gia chuỗi cung ứng đường sắt đô thị.
Tại Sự kiện hội thảo “Công nghiệp hỗ trợ cơ khí – điện cho ngành đường sắt đô thị” do Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TP Hồ Chí Minh phối hợp với Hội Doanh nghiệp Cơ khí - Điện tổ chức vào sáng 24/10/2025 đã mở ra một chương mới cho doanh nghiệp địa phương. Theo bà Bà Hồ Thị Quyên, Phó Giám đốc ITPC, đây là cơ hội kết nối nguồn lực với các dự án lớn, đặc biệt là đường sắt đô thị, nhằm tận dụng sự hỗ trợ từ Nhà nước để đóng góp vào sự phát triển ngành.
Nghị quyết 188/2025/QH15 của Quốc hội mang lại cơ chế đặc thù, như chỉ định thầu EPC, tách bồi thường tái định cư và sử dụng thiết kế FEED, giúp đẩy nhanh tiến độ. Doanh nghiệp trong nước hoàn toàn có đủ điều kiện để tham gia chuỗi cung ứng đường sắt đô thị. Ông Bùi Anh Huấn, Phó Trưởng Ban Quản lý Đường sắt đô thị, cho biết dự án tuyến metro số 2 Bến Thành – Tham Lương, với chiều dài giai đoạn 1 là 11,684 km, bao gồm 9,33 km ngầm và 0,76 km trên cao, 11 nhà ga và tổng mức đầu tư khoảng 54 nghìn tỷ đồng từ ngân sách thành phố. Dự án dự kiến khởi công tháng 4/2026, vận hành tháng 12/2030, với năng lực vận tải ban đầu 227.000 hành khách/ngày bằng 14 đoàn tàu 3 toa, và nâng cấp lên 1.527.000 hành khách/ngày vào năm 2060 với 22 đoàn tàu 6 toa. Công nghệ áp dụng bao gồm cấp điện trên cao 1500V DC, tự động hóa GoA 4 và hệ thống vé AFC tích hợp giao thông công cộng thông minh.
Ông Trần Thành Trọng, Phó Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Cơ khí - Điện, nhấn mạnh đường sắt đô thị là dự án trọng điểm quốc gia, góp phần giảm áp lực hạ tầng đường bộ và thúc đẩy kinh tế xã hội, đồng thời là biểu trưng cho năng lực công nghiệp Việt Nam. Luật Đấu thầu 22/2023/QH15 và Nghị định 24/2024/NĐ-CP ưu đãi sản phẩm nội địa theo tỷ lệ nội địa hóa, đặc biệt điểm c khoản 3 điều 7 Nghị quyết 188 quy định tổng thầu phải ưu tiên sản phẩm trong nước.
Cụ thể, doanh nghiệp Việt Nam có khả năng cung cấp hệ thống cấp nguồn điện, máy phát dự phòng, thông gió, điều khiển tự động, PCCC và thang máy, thậm chí phối hợp đầu tư toa xe, đường ray. Để nắm bắt, doanh nghiệp cần đầu tư công nghệ, chuẩn hóa quy trình, phát triển nhân lực và liên kết quốc tế, hình thành chuỗi cung ứng nội địa. Hội Doanh nghiệp Cơ khí - Điện đề nghị cơ quan quản lý ưu tiên sản phẩm nội địa để giảm chi phí, tăng tự chủ và phát triển công nghiệp đường sắt. Đối với thiết bị nhập ngoại, cần lộ trình chuyển giao công nghệ.
Cần nhân lực chất lượng cao
Bên cạnh chuỗi cung ứng, nhân lực là yếu tố then chốt để hiện thực hóa các dự án đường sắt đô thị. TS. Nguyễn Minh Khoa, Giảng viên Khoa Kỹ thuật Giao thông Trường Đại học Bách khoa - ĐHQG TP Hồ Chí Minh cho rằng, nhu cầu cấp bách: giai đoạn 2025-2030, ngành cần ít nhất 35.000 nhân lực chất lượng cao, trong đó 14.000 trình độ đại học và 1.000 sau đại học. Tập trung vào kỹ thuật xây dựng 16.300 người, khai thác vận tải đường sắt 6.000 người, kỹ thuật công trình đường sắt 4.700 người và tín hiệu thông tin 3.700 người.
Bên cạnh chuỗi cung ứng, nhân lực là yếu tố then chốt để hiện thực hóa các dự án đường sắt đô thị
Ngoài ra, cần đào tạo nghiệp vụ cho 12.000 người vận hành, bảo trì, với 4.500 cho đường sắt quốc gia và 7.500 cho đô thị. Thực trạng mạng lưới đường sắt quốc gia lạc hậu, tổng chiều dài 3.315 km, hơn 80% khổ 1000mm, công nghệ diesel thế hệ 2, vận tốc thấp, đóng góp chỉ 0,1% hành khách và 0,3% hàng hóa. Với mục tiêu 25 tuyến đến 2050 chuyển sang khổ 1.435 mm, thách thức nhân lực lớn do ít cơ sở đào tạo chuyên sâu. Khoa Kỹ thuật Giao thông đang đào tạo hơn 1.000 sinh viên, định hướng chuyên ngành đường sắt dựa trên nền tảng cơ khí điện, giúp người học phát triển nghề nghiệp trong 3-5 năm.
TS. Tô Thanh Tuần, Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ Quốc tế LILAMA2, nhấn mạnh giải pháp hợp tác giữa nhà trường, doanh nghiệp và cơ quan quản lý. Nhà trường cung cấp nhân lực, chuyển giao công nghệ; doanh nghiệp đặt hàng đào tạo, hỗ trợ cơ sở vật chất, hướng dẫn thực tập; cơ quan quản lý kiến tạo chính sách, hỗ trợ kinh phí, kiểm định chất lượng. Sự phối hợp này giảm chi phí đào tạo lại, trang bị kỹ năng thực tế cho người học. Tuy nhiên, thách thức là thiếu chủ động, tốc độ công nghệ thay đổi nhanh, khó khăn cơ chế ràng buộc và doanh nghiệp chưa thấy lợi ích đầu tư. Để khắc phục, cần phối hợp hoàn thiện chương trình qua hội thảo kỹ thuật, tập trung đào tạo lắp đặt kết cấu thép, đường ray, toa tàu, công nghệ hàn, điện công nghiệp. Áp dụng mô hình đào tạo phối hợp CVT và đào tạo kép.
Nhiều chuyên gia cũng cho rằng, doanh nghiệp TP Hồ Chí Minh nên chủ động nắm bắt cơ hội từ Nghị quyết 188 và các dự án metro, không chỉ tham gia chuỗi cung ứng mà còn đầu tư nhân lực, góp phần xây dựng hệ thống giao thông hiện đại, thúc đẩy kinh tế bền vững. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và giáo dục, nhằm biến thách thức thành động lực phát triển, đưa TP Hồ Chí Minh trở thành đô thị thông minh hàng đầu khu vực.
