Phát triển giao thông đường thủy: Động lực phát triển cho siêu đô thị TP Hồ Chí Minh

Giảm tải và tăng hiệu quả kinh tế

TP Hồ Chí Minh lâu nay đã là cửa ngõ giao thương lớn nhất cả nước. Năm 2024, hàng hóa qua cảng biển thành phố đạt khoảng 189 triệu tấn, trong khi toàn quốc đạt hơn 864 triệu tấn. Với sự hợp nhất vùng, khối lượng hàng hóa xuất nhập khẩu và trung chuyển chắc chắn còn bùng nổ. Tuy nhiên, nếu chỉ dựa vào đường bộ, hệ thống hạ tầng sẽ nhanh chóng quá tải. Thực tế, cao tốc TP Hồ Chí Minh – Long Thành – Dầu Giây hay Quốc lộ 51 đã thường xuyên ách tắc, làm đội chi phí logistics và bào mòn lợi thế cạnh tranh.

TP Hồ Chí Minh, sau hợp nhất, sở hữu hệ thống sông ngòi dày đặc, liên thông, mở ra cơ hội lớn cho phát triển giao thông thủy và kết nối vùng. Tại tọa đàm "Phát triển giao thông thủy kết nối vận tải hành khách và du lịch TP Hồ Chí Minh giai đoạn 2025–2030" vừa được Viện Nghiên cứu phát triển TP Hồ Chí Minh (HIDS) tổ chức, ông Trần Thanh Bình, Phó Viện trưởng HIDS, nhấn mạnh tiềm năng này, song cũng chỉ ra rằng hạ tầng hiện tại còn hạn chế về sự đồng bộ và hiệu quả khai thác. Thực tế, hạ tầng bến bãi chưa được nâng cấp đầy đủ, dịch vụ du lịch ven sông còn manh mún và thiếu liên kết vùng. Các hoạt động buýt sông nội đô, tour du thuyền hay nhà hàng nổi chủ yếu phục vụ tham quan trong nội thành, chưa phát triển mạnh tuyến liên tỉnh hay sản phẩm du lịch đặc sắc ven sông.

Trong đề án phát triển giao thông thủy giai đoạn 2025–2030; ông Lê Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Tư vấn Ứng dụng Kinh tế (HIDS), trình bày cho thấy các địa phương như TP Hồ Chí Minh, Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu trước hợp nhất đã có bước khai thác ban đầu nhưng còn thiếu kết nối, đồng bộ về hạ tầng và sản phẩm du lịch. Sự rời rạc trong cơ chế quản lý và thủ tục hành chính kéo dài khiến tiềm năng chưa được phát huy tối đa. Các sản phẩm du lịch còn đơn giản, chưa khai thác được lợi thế sinh thái và giá trị lịch sử phong phú ven sông của vùng.

Các chuyên gia cũng cho rằng sông Sài Gòn và hệ thống kênh rạch chằng chịt vốn là bản sắc riêng của thành phố. Khi hợp nhất với Bà Rịa – Vũng Tàu, địa phương có lợi thế du lịch biển, việc phát triển tuyến du lịch đường thủy sẽ tạo thành "chuỗi trải nghiệm" độc đáo: từ phố thị sông nước đến biển xanh cát trắng. TP Hồ Chí Minh đã công bố 17 sản phẩm du lịch đường thủy, kỳ vọng đón nữa triệu lượt khách mỗi năm. Khi kết hợp với cảng biển quốc tế Cái Mép, các tour "City tour sông nước – hải trình biển khơi" hoàn toàn có thể trở thành sản phẩm mũi nhọn hút khách quốc tế.

Đây cũng là cơ hội để doanh nghiệp dịch vụ nâng cấp sản phẩm: từ nhà hàng nổi, phố đi bộ ven sông đến các tuyến du thuyền ban đêm. Với tổng thu du lịch TP Hồ Chí Minh năm 2024 lên đến 190.000 tỉ đồng, việc bổ sung thêm một "đường thủy trải nghiệm" sẽ giúp gia tăng thời gian lưu trú, mức chi tiêu và sức hút thương hiệu cho cả vùng hợp nhất.

Đẩy mạnh phát triển giao thông thủy

TP Hồ Chí Minh dự kiến đầu tư hơn 1.500 tỉ đồng theo hình thức đối tác công tư (PPP) để nâng cấp, xây mới hàng loạt bến tàu, hình thành mạng lưới giao thông thủy liên vùng hiện đại. Các bến trung tâm như Bến Bạch Đằng (TP Hồ Chí Minh) và Bến Cầu Đá (phường Vũng Tàu) sẽ được mở rộng, đồng thời xây dựng thêm bến mới tại Thủ Dầu Một, Phú Mỹ Hưng, Hiệp Phước, Long Sơn… nhằm tăng khả năng kết nối với các khu đô thị mới, trung tâm kinh tế và cảng biển trong vùng.

Đề án hướng tới phát triển chuỗi dịch vụ du lịch ven sông như trạm dừng chân, nhà hàng, điểm bán đặc sản, điểm check-in, khai thác văn hóa làng chài, xây dựng tour liên vùng đa chủ đề về lịch sử, văn hóa, ẩm thực. Giai đoạn 2025–2030 sẽ tập trung hoàn thiện hệ thống buýt sông nội vùng và kết nối bước đầu; giai đoạn 2030–2050 mở rộng quy mô với tuyến dài hơn, đội tàu hiện đại, phát triển chuỗi dịch vụ du lịch xanh, thân thiện và đồng bộ.

Theo ông Hải, điều quan trọng để thực hiện mục tiêu này là cần đột phá cải cách thủ tục hành chính, tạo cơ chế phối hợp quản lý hiệu quả giữa các địa phương nhằm thúc đẩy tiến độ dự án và khai thác bền vững tiềm năng kinh tế, du lịch từ sông nước. Mô hình tài chính qua hợp đồng xây dựng, sở hữu, kinh doanh (BOO) cũng giúp dự án vận hành không phụ thuộc vào trợ giá ngân sách, nâng cao tính khả thi và thu hút nhà đầu tư.

Kế hoạch phát triển sản phẩm du lịch đường thủy năm 2025 cũng bổ sung thêm 5–10 sản phẩm mới phục vụ khách trong và ngoài nước, tăng lượng khách du lịch đường thủy từ 10–15% so với cùng kỳ. Các tuyến du lịch kết nối cảng biển với điểm sinh thái, trải nghiệm thể thao dưới nước, tour văn hóa ven sông như tuyến từ bến Ngôi Sao Việt đến Cần Giờ, đến Bà Rịa – Vũng Tàu(cũ), hướng tới hình thành hệ sinh thái du lịch đa dạng và hấp dẫn.

Phát triển giao thông thủy TP Hồ Chí Minh không chỉ giúp giảm tải áp lực lên mạng lưới giao thông bộ đang quá tải mà còn tạo ra cơ hội phát triển kinh tế, gắn kết các vùng nội đô, ngoại ô và các tỉnh lân cận. Kế hoạch đầu tư chiến lược, đồng bộ kết hợp cải cách quản lý hành chính sẽ nâng cao năng lực khai thác tài nguyên sông nước phong phú. Đây là hướng đi hiện đại, bền vững, phù hợp xu hướng phát triển kinh tế – xanh – du lịch, mở ra tương lai sáng cho ngành giao thông và du lịch đường thủy TP Hồ Chí Minh.